Δομή του ιού
Ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV) ανήκει στην οικογένεια Papovaviridae, γένος Papillomavirus. Το γονιδίωμα του αποτελείται από ένα δίκλωνο κυκλικό μόριο dsDNA μήκους 8000bp, το οποίο περιβάλλεται από εικοσαεδρικό πρωτεϊνικό καψίδιο, χωρίς μεμβρανικό φάκελο. Με τη βοήθεια του πρωτεϊνικού του καψιδίου γίνεται η πρόσδεση του ιού στα κύτταρα ξενιστές.
Τύποι του ιού HPV
Έως σήμερα, έχουν απομονωθεί και τυποποιηθεί περισσότερα από 142 στελέχη της οικογένειας των ανθρώπινων θηλωμάτων (HPV), εκ των οποίων περίπου 40 μεταδίδονται με τη σεξουαλική επαφή, και προσβάλλουν το πλακώδες, το μεταβατικό και κυλινδρικό επιθήλιο του γεννητικού συστήματος, του λάρυγγα, του πρωκτού και της περιπρωκτικής περιοχής.
Οι HPV τύποι που προσβάλλουν την πρωκτογεννητική περιοχή , διαχωρίζονται σε 2 κατηγορίες ανάλογα με την ογκογενετική τους ικανότητα:
Χαμηλού κινδύνου: 6, 11, 40, 42, 43, 44, 54, 61, 70, 72, 81
Δημιουργούν κονδυλώματα στην πρωκτογεννητική περιοχή, αλλά δεν προκαλούν καρκινογένεση, εκ των οποίων οι HPV-6 και HPV-11 ευθύνονται για το 90% των κονδυλωμάτων στην γεννητική περιοχή.
Υψηλού κινδύνου: 16, 18, 31, 33, 35,39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 68, 73, 82
Προάγουν την κακοήθη εξαλλαγή των κυττάρων που προσβάλλουν.
Η λοίμωξη από τον HPV είναι η πιο συχνή σεξουαλικώς μεταδιδόμενη λοίμωξη παγκοσμίως με περίπου 500.000 νέες λοιμώξεις κάθε χρόνο. Εκτιμάται ότι περίπου το 80% των σεξουαλικά ενεργών ατόμων μολύνονται από τον ιό των ανθρωπίνων θηλωμάτων σε κάποια στιγμή της ζωής τους. Το 70% απομακρύνει τον ιό σε 12 μήνες, ενώ πάνω από 90% απομακρύνει τον ιό σε 2 έτη.
Παράγοντες που συμβάλλουν στην παραμονή του ιού και την εκδήλωση κονδυλωμάτων ή τραχηλικής δυσπλασίας
Μεγάλος αριθμός του συνολικού αριθμού συντρόφων
Μεγαλύτερη ηλικία της γυναίκας
Πολλαπλοί τύποι του ιού
Μόλυνση με υψηλού κινδύνου τύπο HPV
Μεγαλύτερο ιικό φορτίο
HPV και κονδυλώματα
Τα κονδυλώματα αποτελούν καλοήθη αυτοπεριοριζόμενη προσβολή του δέρματος που υποχωρεί με το χρόνο. Εντοπίζονται στο δέρμα και στους βλεννογόνους της πρωκτογεννητικής περιοχής. Προκαλούνται από μόλυνση με τους χαμηλού κινδύνου τύπους HPV. Οι τύποι HPV-6 και HPV-11 ευθύνονται για το 90% των περιπτώσεων εμφάνισης κονδυλωμάτων. Η μόλυνση με τους χαμηλού κινδύνου τύπους HPV δεν οδηγεί στην ανάπτυξη καρκίνου. Τα κονδυλώματα, ανάλογα με την έκταση της νόσου, μπορούν να αντιμετωπιστούν με τοπική θεραπεία, με καυτηριασμό ή ακόμα και με χειρουργική επέμβαση.
HPV και καρκίνος του τραχήλου της μήτρας
Ο HPV αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα κινδύνου και ενοχοποιείται ως αποκλειστικό αίτιο ανάπτυξης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.
Επιβαρυντικοί παράγοντες κινδύνου θεωρούνται:
- Η ηλικία (μεγαλύτερη επίπτωση σε νεαρές ηλικίες)
- Ο αριθμός πρόσφατων και συνολικού αριθμού συντρόφων
- Η συχνότητα σεξουαλικής επαφής
- Η ανοσολογική κατάσταση του οργανισμού
- Τα χαρακτηριστικά του σεξουαλικού συντρόφου ( έχει γεννητικά κονδυλώματα?, ποιος είναι ο αριθμός ερωτικών του συντρόφων?)
Ενσωμάτωση του ιικού κυκλικού dsDNA, των υψηλού κινδύνου τύπων HPV στο γονιδίωμα του ξενιστή, οδηγεί σε κακοήθη εξαλλαγή και διατήρησή της λόγω της συνεχούς έκφρασης πρωτεϊνών. Ε6 και Ε7 πρωτεΐνες του HPV-16 και HPV-18 έχουν αναγνωριστεί ως ογκοπρωτεϊνες. Τις περισσότερες φορές, τα μολυσμένα κύτταρα αναγνωρίζονται και καταστρέφονται από το ανοσοποιητικό σύστημα. Η εμμένουσα μόλυνση με τους υψηλού κινδύνου τύπους HPV μπορεί να προκαλέσει τη δημιουργία μεταλλάξεων του γενετικού υλικού των κυττάρων ξενιστών και την ενεργοποίηση ογκογονιδίων που οδηγούν στο σχηματισμό προκαρκινικών αλλοιώσεων στον τράχηλο της μήτρας.
Τραχηλική ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία (CIN, Cervical Intra-epithelial Neoplasia) ονομάζεται η κατάσταση κατά την οποία παρατηρούνται δυσμορφίες στα πλακώδη κύτταρα του τραχήλου της μήτρας, τα οποία δυνητικά μπορεί να μετατραπούν σε καρκινικά εάν αφεθούν χωρίς θεραπεία για κάποιο διάστημα.
Η κύρια αιτία είναι η μόλυνση από τον ιό HPV.
Ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου σχετίζεται με το βαθμό σταδίου CIN. Ανάλογα με τον αριθμό των κυτταρικών στοιβάδων που παρατηρούνται δυσμορφίες, διακρίνονται 3 επίπεδα τραχηλικής ενδοεπιθηλιακής νεοπλασίας:
CIN 1: Ήπια, το 1/3 της εξωτερικής στοιβάδας του τραχήλου της μήτρας παρουσιάζει προκαρκινικές αλλοιώσεις.
CIN 2: Μέτρια, τα 2/3 της εξωτερικής στοιβάδας του τραχήλου της μήτρας παρουσιάζει προκαρκινικές αλλοιώσεις.
CIN 3: Σοβαρή, ολόκληρη η εξωτερική στοιβάδα του τραχήλου της μήτρας παρουσιάζει προκαρκινικές αλλοιώσεις.
Οι ήπιου βαθμού προκαρκινικές αλλοιώσεις (CIN1), συνήθως υποστρέφονται μετά από ένα χρονικό διάστημα, αλλά χρειάζεται παρακολούθηση.
Οι μέτριου ή σοβαρού βαθμού προκαρκινικές αλλοιώσεις (CIN2, CIN3), χρειάζεται να αντιμετωπιστούν εγκαίρως διότι ενδέχεται τα δυσπλαστικά κύτταρα να μετατραπούν σε καρκινικά.
Σπανιότερα, ενδέχεται να παρατηρηθεί νεοπλασματική εξαλλαγή και στο εσωτερικό τμήμα του τραχήλου- Αδενική Ενδοεπιθηλιακή Νεοπλασία(CGIN).
Τα στελέχη HPV-16 και HPV-18 είναι τα πιο επιθετικά. Στο 60% των περιπτώσεων καρκίνου του τραχήλου τις μήτρας ευθύνεται το στέλεχος HPV-16 ενώ το στέλεχος HPV-18 ευθύνεται για το 10-20% των περιπτώσεων.
Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ο δεύτερος σε συχνότητα καρκίνος στις γυναίκες παγκοσμίως.
Διάγνωση
Η παρατήρηση κονδυλωμάτων στην πρωκτογεννητική περιοχή αποτελεί την πρώτη εκτίμηση μόλυνσης από τους χαμηλού κινδύνου τύπους HPV.
Ωστόσο, από τη μόλυνση με υψηλού κινδύνου τύπους HPV δεν δημιουργούνται κονδυλώματα αλλά προκαλούνται κυτταρικές αλλοιώσεις οι οποίες είναι δυνατόν να παρατηρηθούν κατά την εξέταση Παπανικολάου.
Ο κυτταρολογικός έλεγχος οδηγεί σε θεραπεία τουλάχιστον 750.000 γυναικών κάθε χρόνο, για κυτταρικές αλλοιώσεις ύποπτες ως πιθανές προκαρκινωματώδεις.
Μοριακή ανίχνευση (HPV DNA test)
Το HPV DNA test είναι η ανίχνευση με εξειδικευμένες μεθόδους μοριακής βιολογίας του DNA του ιού σε κυτταρικά επιχρίσματα από το επιθήλιο του τραχήλου της μήτρας ή άλλων οργάνων.
Η ευαισθησία του test Παπανικολάου είναι διεθνώς περί το 53-75%, ενώ του HPV DNA test είναι 93-96% για την ανίχνευση στο γενικό πληθυσμό γυναικών με υψηλόβαθμη αλλοίωση (CIN2-3, AIS) ή διηθητικό καρκίνο (CxCa) του τραχήλου της μήτρας. Έχει αποδειχθεί ότι το HPV DNA test ανιχνεύει πιο νωρίς πολύ περισσότερες περιπτώσεις CIN2-3, AIS ή CxCa σε σύγκριση με το test Παπανικολάου, το οποίο πιθανόν θα ανιχνεύσει και αυτό στο τέλος τις ίδιες περιπτώσεις , αλλά με μεγάλη χρονική καθυστέρηση.
Εμβόλιο
Η διαπίστωση ότι ο HPV ευθύνεται -όχι μόνο σε μεγάλο βαθμό αλλά πλήρως (99.7%)- για την ανάπτυξη καρκίνου του τραχήλου της μήτρας οδήγησε στη δημιουργία του πρώτου εμβολίου εναντίον του καρκίνου. Ο εμβολιασμός είναι το μοναδικό μέσο πρόληψης από ορισμένους τύπους HPV. Το εμβόλιο περιέχει μία εργαστηριακά παραγόμενη πρωτεΐνη L1 του ιικού καψιδίου η οποία προκαλεί την παραγωγή αντισωμάτων από τον οργανισμό.
Υπάρχουν δύο εμβόλια:
- Το διδύναμο εμβόλιο παρέχει προστασία έναντι των δύο πιο επιθετικών ογκογόνων τύπων HPV-16, HPV-18 καθώς και των τριών επόμενων σε σειρά συχνότητας ογκογόνων τύπων HPV.
- Το τετραδύναμο εμβόλιο εκτός από τους 5 πιο επιθετικούς ογκογόνους τύπους HPV, παρέχει επίσης προστασία έναντι των τύπων HPV-6 και HPV-11 οι οποίοι δεν είναι ογκογόνοι αλλά ευθύνονται για την ανάπτυξη κονδυλωμάτων στην γεννητική περιοχή.
Τα υπάρχοντα εμβόλια εναντίον του HPV δεν προστατεύουν από όλους τους επιθετικούς τύπους του ιού αλλά μόνο από τους 2 πλέον επικίνδυνους τύπους HPV-16 και HPV-18, οι οποίοι βέβαια ευθύνονται για το 70% των καρκίνων του τραχήλου της μήτρας. Επομένως, υπολείπεται ένα ποσοστό κινδύνου, το οποίο μπορεί να καλυφθεί μόνο με τον τακτικό προληπτικό έλεγχο με τεστ Παπανικολάου ή και HPV DNA test, αναλόγως τι θα κρίνει ο γυναικολόγος σας ότι είναι καλύτερο για εσάς.